Dầu rái trắng (dầu rái, dầu nước) và bài thuốc chữa vết loét, lậu, sạn vịt hiệu quả

Dầu rái trắng hay còn gọi dầu rái, dầu nước là cây trồng để lấy nhựa chủ yếu phục vụ cho ngành công nghiệp đóng thuyền. Tuy nhiên, ít người biết này còn có thể dùng để chữa bệnh. Dân gian thường dùng dầu trai chữa vết loét, lậu, viêm âm đạo, sán vịt..

• Tên gọi khác: Dầu rái, Dầu nước, Dầu trai
• Tên khoa học: Dipterocarpus alatus Roxb. ex G. Don
• Họ: Dầu (Dipterocarpaceae)

Thông tin, mô tả cây dầu rái trắng

1. Mô tả dược liệu

Cây dầu rái hay dầu con rái trắng là một cây to, cao tới 30-40m. Đường kính phía gốc đạt tới 2m hay hơn. Cành non và búp có lông mịn.

Lá mọc so le, hình trứng rộng, đầu hơi nhọn, phía cuống hẹp hơi nhọn, phiến lá rộng 7-15cm, dài 10-20cm, mặt trên nhẵn, mặt dưới có lông, cuống dài 3-4cm, có mang lông.

Hoa lá lớn, không cuống, mọc thành chùm đơn hay phân nhánh, dài 12cm. Ống dài không dính vào quả, có 2 cánh mỏng dài 11-14cm, rộng 2-3cm, trên có 5 gân rõ.

2. Phân bố, bộ phận dùng,  thu hái và chế biến

Phân bố: Cây dầu rái hay còn gọi là dầu rái trắng là một cây to, cao tới 30-40m. Đường kính phía gốc đạt tới 2m hay hơn. Cành non và búp có lông mịn, đầu hơi nhọn, phía cuống hẹp hơi nhọn, phiến lá rộng 7-15cm, dài 10-20cm mặt trên nhẵn, mặt dưới có lông, cuống dài 3-4cm, có mang lông. Hoa lá lớn, không cuống, mọc thành chùm đơn hay phân nhánh, dài 12cm, ống đài không dính vào quả, có 2 cánh mỏng dài 11-14cm, rộng 2-3cm, trên có 5 gân rõ.

Bộ phận dùng: Nhựa cây

Thu hái, chế biến: Thường một cây 20-30 năm trở lên mới bắt đầu khai thác, thời gian khai thác kéo dài 60 năm. Theo số liệu cũ, hàng năm miền Nam khai thác trên 1.000 tấn. Miền Trung không rõ (năm 1920 có người nói khoảng 55 tấn), Cam puchia hàng năm khai thác 800 tấn.

Thường khai thác nhựa cây này vào mùa khô ở Việt Nam, từ tháng 11-tháng 4. Người ta đẽo trên thân cây những miếng vát dài từ 2-2,5m, sâu tới gỗ đệ nhất và thứ cấp (có khi tới 1/3 đường kính của thân) phía dưới đẽo phẳng, sau đó đào một lỗ để làm chỗ hứng dầu. Trông nghiêng vết đẽo giống miệng sáo, Để cho nhựa chóng chảy, có khi người ta đốt một ít rơm rạ vào nơi hõm hứng nhựa, nhưng động tác này phải cẩn thận để tránh nạn cháy rừng. Dầu chảy vào chỗ hõm, dùng thìa múc cho vào thùng to sức chứa khoảng 20kg

Có nơi, người ta không đẽo cây mà khoan vào thân cây một lỗ nghiêng 450, sâu tới gỗ là nơi tập trung những ống bài tiết dầu. Dầu chảy ra được hứng vào thùng. Trung bình mỗi cây cho 30kg dầu trong một năm, có khi tới 40-50kg, có tác giả nói hiệu suất có thể tới 130-150kg.

Thường một cây 20-30 năm trở lên mới bắt đầu khai thác, thời gian khai thác kéo dài 60 năm. Theo số liệu cũ, hàng năm miền Nam khai thác trên 1.000 tấn. Miền Trung không rõ (năm 1920 có người nói khoảng 55 tấn), Cam puchia hàng năm khai thác 800 tấn

3. Tính vị, quy kinh, bảo quản

• Tính vị, Quy kinh: Chưa có nghiên cứ
• Bảo quản: Nơi khô ráo, thoáng mát

4. Thành phần hóa học

Dầu rái trắng là một thứ nhựa dầu. Sau khi thu hoạch, để lắng một thời gian, dầu nhựa sẽ phân thành hai lớp có tỷ trọng khác nhau: lớp lỏng ở trên có màu nhạt hơn, lớp đặc ở dưới. Dầu hơi sền sệt, có huỳnh quang, màu nâu đỏ, nhìn thẳng có màu sẫm, nhìn nghiêng có ánh mành xanh xám. Mùi hơi thơm, gần giống mùi dấm

Trong dầu này có 79,10% tinh dầu và 20,90% nhựa. Theo Laurent P.A (1952, Bull Soc. Chim France 5(6); 615-617) trong tinh dầu gồm chủ yếu là chất sesquitecpen

Tinh dầu cất từ dầu rái không màu hay hơi có màu vàng nhạt, mùi hơi thơm, tỷ trọng 0.915-0,930, độ sôi 255-256o, không hoàn toàn tan trong cồn 900 thành phần chủ yếu gồm các chất sesquitecpen, không chứa các hợp chất oxy, thường dùng để giả mạo tinh dầu hoa hồng, tinh dầu geranium.

Các bài thuốc chữa bệnh từ cây dầu rái

1. Dầu rái bối lên chân những người làm việc ở dưới nước để phòng bệnh sán vịt. Dầu rái còn dùng để đắp các vết loét.
2. Có nơi người ta dùng thay bôm Côpahu, một thứ nhựa dầu lấy ở nhiều loại cây thuộc chi Copaifera (chưa thấy ở Việt Nam) để chữa bệnh lậu với liều 2-4g một ngày.
3. Dầu rái còn được dùng đắp chữa các vết loét.
4. Dầu Rái Trắng Nhựa dùng chữa viêm niệu đạo
5. Dầu nước chữa viêm cuống phổi
6. Ở Ấn độ, cây dầu rái dùng chữa viêm gan, khớp, chữa đau bụng.

Lưu ý khi dùng dầu rái trắng

Ngoài dầu rái trắng, người ta còn dùng dầu nhựa của nhiều loại Dipterocarpus khác như Dipterocarpus tuberculatus Roxb. (dầu lông), Dipterocarpus angustifolius Wigh et Arn. .v.v. dưới tên Baume de Gurjun hay Huile de bois (Pháp).

Có thể nói, những thông tin về cây dầu rái trắng khá sơ sài. Chỉ biết rằng, cây trồng lấy nhựa để phục vụ ngành công nghiệp đóng tàu. Ngoài ra, cây còn được dùng làm thuốc chữa bệnh.

Xem thêm: Cây máu chó (huyết đằng, si đỏ) và 6 bài thuốc chữa mụn nhọt, hủi, bệnh ngoài da, đau đầu, bệnh phụ nữ