Cây ngọt nghẹo và 4 bài thuốc chữa lậu, tẩy giun sán cho gia súc, chữa rắn cắn, côn trùng cắn…

Cây ngọt nghẹo một loài hoa rất đẹp, lại là một vị thuốc chữa rắn cắn, chữa lậu nên được khá nhiều gia đình trồng làm cảnh. Tuy nhiên có một điều mà một số bạn không biết đó là loài cây này có độc, vậy độc tính của nó thế nào chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu.

Tên gọi khác: Nghẽo nghọt, Roi, Cỏ cú nhú nhoái, Vinh quang rực rỡ, Phan ma ha, Vả sleng đông đang.

Tên khoa học: Gloriosa superba L.

Họ khoa học: Thuộc họ Hành tỏi Liliaceae.

Thông tin, mô tả cây ngọt nghẹo

1. Đặc điểm thực vật

Cây ngọt nghẹo là một cây thuốc quý, cây ngọt nghẹo là một loại cây sống lâu do thân rễ gồm một chuỗi củ mẫm, hình cung, từ những nơi nhô lên mọc các thân cao tới 3-6m, nhẵn mềm, phía đỉnh có cạnh. Lá mọc so le, hay đối, đôi khi mọc vòng, không cuống hay cuống ngắn, phiến lá hình mác tận cùng bằng một tua cuộn lại hình xoắn ốc, toàn bộ dài 7-12cm, rộng 2-3cm, gân dọc rất xít nhau. Hoa mọc đơn độc hoặc gần nhau thành ngù giả ở đầu cành, hoa to rất đẹp, cuống dài 10-15cm, dáng đặc biệt, cánh hoa vàng đỏ đẹp ở 2/3 trên, phía dưới màu vàng tươi. Quả nang hình chùy dài 5-6cm chứa nhiều hạt khi chín có màu đỏ tươi.

2. Phân bố, bộ phận dùng, thu hái, chế biến

Phân bố: Cây mọc ở Ấn Độ, Miến Điện, Malaysia, Phi châu, Thái Lan, Indonesia. Được phát hiện ở nhiều miền Nam nước ta ở nơi có nhiều ánh sáng: Huế, Đà Nẵng, Phan Thiết, Phan

Bộ phận dùng: Thân rễ, lá.

Thu hái: Quanh năm

Chế biến: Chiết dịch rễ lấy tinh bột

3. Tính vị, quy kinh, bảo quản

Tính vị: Rễ củ ngọt nghẽo có vị rất dắng, rất độc.

Quy kinh: Chưa có nghiên cứu

Bảo quản: Nơi khô ráo, thoáng mát

4. Thành phần hoá học

Thân rễ chứa alcaloid colchicin (0,3%), gloriosin, acid tannic, tinh bột, đường khử. Trong lá có colchicin, dimethylcolchicin, N formyldeacetylcolchicin và lumicolchicin và hai alcaloid khác có liên quan.

Tác dụng dược lý của cây ngọt nghẹo

Thân rễ rất độc, có tác dụng xổ, lợi mật, trừ giun. Nó có tính kích thích dạ dày ruột nên có thể gây nôn và xổ, nước chiết củ có tính kháng khuẩn đối với Staphylococcus aureus.

Tác dụng giảm sinh tinh trùng: Cao khô chiết cồn rễ củ cây ngọt nghẽo thử trên chuột nhắt gerbil (loại chuột có 2 chân sau dài), cứ cách ngày lại dùng 3 mg tiêm vào màng bụng trong 11 ngày. Kết quả là sự sinh tinh trùng giảm hẳn, biểu hiện bằng các ống sinh tinh co ngắn lại, các tế bào Leydig là những tế bào tiết androgen có rải rác trong tinh hoàn, giảm đi so với lô đối chứng.

Tác dụng gây sẩy thai: Lấy một đoạn rễ củ khoảng 1 cm, nghiền thành bột nhão, trộn với một nửa thìa cà phê bột hồ tiêu rồi uống với sữa. Tác dụng gây sẩy thai biểu hiện rõ đến 4 tháng tuổi thai (cần nghiên cứu chính xác hơn).

Tác dụng độc với cá: Cho một ít bột rễ củ ngọt nghẽo vào chậu nuôi cá, cá chết rất nhanh.

Tác dụng kháng khuẩn: Dịch chiết từ rễ củ ngọt nghẽo có tác dụng ức chế sự phát triển của Staphylococcus aureus.

Tác dụng trên hồi tràng chuột lang cô lập: Dịch chiết toàn cây ngọt nghẽo có tác dụng làm tăng co bóp hổi tràng khá mạnh.

Tác dụng hạ thân nhiệt: Cao khô dịch chiết cồn của toàn cây ngọt nghẽo với liều 30mg/kg có tác dụng hạ thân nhiệt ở chuột nhắt trắng.

Tác dụng tăng thời gian ngủ do pentobarbiton: Cao khô với liều như trên làm tăng thời gian ngủ do tiêm tĩnh mạch 45mg/kg pentobarbiton so với lô đối chứng không dùng thuốc.

Độc tính cấp: Chiết toàn cây ngọt nghẽo bằng cồn 50°, sau đó cô dưới áp suất giảm để được cao khô. Tiêm phúc mạc cho chuột nhắt trắng thấy LDJ0 = 125mg/kg. Điều đó chứng tỏ cao ngọt nghẽo có độc tính khá cao.

Công dụng của cây ngọt nghẹo

Có tác dụng lợi mật, trừ giun, kích thích dạ dày ruột nên gây xổ.

Như trên đã nói chúng tôi chưa thấy nhân dân ta dùng cây này làm thuốc. Sở dĩ giới thiệu ở đây là vì đây là một nguồn conchixin có thể dễ trồng và dễ kiếm ở nước ta, thay cho việc trồng cây Colchicum autumnale (tỏi độc) vừa khó uống, vừa hiệu suất thấp.

Theo Chopra và Badhwar (1940 Ind J. Agric Svi., 1041) tại Ấn Độ thân rễ thường được dùng để tự tử hoặc để gây sảy thai dịch chiết từ lá dùng diệt chấy.

Cũng theo tài liệu Ấn Độ, người ta dùng thân rễ tươi giã nát đắp lên phía trên mu âm hộ để giúp cho dễ đẻ, hoặc để cho nhau chóng ra. Có khi người ta chỉ đắp lên trên gan bàn tay, bàn chân cũng có kết quả.

Các bài thuốc chữa bệnh từ cây ngọt nghẹo

1. Cây ngọt nghẹo thúc đẻ gây sẩy thai làm cho rau thai chóng ra

Rễ củ ngọt nghẽo tán bột, chế thành bột nhão, đắp vào vùng rốn phía trên xương mu âm hộ, hoặc hai lòng bàn tay bàn chân để thúc đẻ hoặc gây sẩy thai. Trường hợp sót rau, đắp bột nhão rễ củ vào lòng bàn tay hoặc gan bàn chân, kết hợp uống bột hạt cây đen (nigella) với hạt tiêu và rượu vang.

2. Cây ngọt nghẹo chữa lậu

Rễ củ, nghiền thành bột và rửa nhiều lần, phơi khô được bột trắng. Liều dùng: 0,75g trộn với mật ong.

3. Tẩy giun cho gia súc, trâu bò từ cây ngọt nghẹo

Bột rễ củ cho uống với liều 0,3 – 0,6g. Liều lớn hơn dễ gây ngộ độc.

4. Chữa rắn cắn, bọ cạp, côn trùng đốt, trĩ, bệnh ngoài da do ký sinh trùng, hùi, giảm đau, chữa rắn hổ mang  cắn

Rễ củ ngọt nghẽo thái thành lát mỏng, ngâm trong sữa có muối và bơ rồi phơi trong 5 ngày (ngày phơi, đêm ngâm) để làm giảm độc tính, sau đó phơi đến khô. Khi bị rắn hổ mang cắn, ăn 1 – 2 miếng.

Lưu ý khi dùng cây ngọt nghẹo chữa bệnh

Cây có hàm lượng độc cao nên người dùng tuyệt đối chú ý đến liều lượng sử dụng. Liều uống cho người lớn không được quá 0,5g rễ củ khô một ngày. Nếu hàm lượng colchicin là 0,2% thì với liều lmg colchicin, chưa kể các alcaloid khác như gloriosin và superbin, đã dễ bị ngộ độc.

Trên đây là những thông tin và bài thuốc chữa bệnh từ cây ngọt nghẹo. Có thể nói, cây có hàm lượng độc tố cao nhưng nếu biết cách sử dụng thì nó vẫn mang đến nhiều công dụng chữa bệnh. Tuy nhiên, người bệnh cần tuyệt đối tuân theo chỉ định của thầy thuốc để không làm ảnh hưởng tới sức khỏe.

Xem them: Cúc trừ sâu – loại cây trừ sâu nho, muỗi, chấy rận, nhậy