Cây bán hạ (củ chóc) và 5 bài thuốc chữa tức ngực, đau đầu, ong đốt, nấc cục, buồn nôn

Cây bán hạ hay còn gọi là củ chóc là một trong những cây thuốc Nam chữa bệnh đau đầu rất hiệu quả. Cây có vị cay, tính ấm, có độc đi vào kinh phế, tỳ, vị. Từ lâu cây được được dùng chữa đau đầu, chóng mặt, tức ngực,…

• Tên gọi khác: Củ chóc, lá ha chìa, cây chóc chuột, chưởng diệp bán hạ…
• Tên khoa học: Typhonium trilobatum Schott.
• Họ: Ráy (Araceae)

Đặc điểm nhận dạng cây bán hạ

1. Mô tả cây bán hạ

Cây bán hạ Việt Nam:  là một loại thân củ, lá có nhiều hình dạng như hình trái tim, hình mác, hoặc chia thành 3 thùy dài khoảng 4 -15cm, rộng 3,5 – 9cm. Hoa có phần hoa đực dài 5 – 9mm, phần tràng dài từ 17 – 27mm, quả mọng có hình trứng.

2. Phân bố, bộ phận dùng, thu hái và chế biến cây bán hạ

Bộ phận sử dụng: cây bán hạ được đào phần thân củ nằm sâu dưới đất lên để sử dụng.

Thu hái: vào tháng 8 hoặc tháng 9 khi cây già và chết đi người ta sẽ đào và lấy phần thân củ rửa sạch đất cát, gọt bỏ vở ngoài và đem đi phơi khô. Sau đó phân loại củ to gọi là nam tinh, củ nhỏ gọi là bán hạ.

Chế biến: Bán hạ khi chưa bào chế sẽ có độc tố vì vậy để sử dụng được bán hạ phải chế biến thật kỹ lưỡng. Dưới đây là một số cách bào chế bán hạ:

Chế biến Pháp bán hạ: củ bán hạ đem đi rửa sạch và ngâm với nước khoảng 10 ngày cho đến kho có bọt trắng nổi lên thì vớt ra ngâm tiếp tục với bạch phàn theo tỉ lệ 50kg bán hạ : 1kg bạch phàn. Cứ ngâm liên tục và thay nước mỗi ngày đến khi thấy không còn vị tê thì đem phơi bóng râm. Bên cạnh đó, có thể đập dập cam thảo và hòa với nước vôi sau đó lắng gạn bỏ cặn đi rồi ngâm bán hạ vào theo tỉ lệ 50kg bán hạ : 8kg cam thảo : 10kg vôi cục. Khuấy trộn hằng ngày đến khi màu vàng thấm đều vào bên trong thì vớt ra phơi trong râm đến khô.

Chế biến Khương bán hạ: bán gạ bào chế như Pháp bán hạ đến khi không còn vị tê không còn thì cắt gừng thành từng lát mỏng đem rồi đun chung với bán hạ và bạch phàn theo tỷ lệ 50kg bán hạ : 12,5kg gừng sống : 6,5 bạch phàn.

Chế biến thanh bán hạ: làm tương tự như Pháp bán hạ đến khi bán hạ không còn vị tê thì đem nấu với bạch phàn và nước theo tỷ lệ 50kg bán hạ : 6,5kg bạch phàn. Sau đó vớt ra cho ráo nước rồi cắt thành lát đem phơi trong bóng râm.

Chế biến Bán hạ khúc: đun sôi bán hạ sống với một ít phèn chua và ngâm qua đêm, sau đó thực hiện đun sôi và thay nước liên tục trong 7 ngày 7 đêm. Đem bán hạ ra phơi khô, tán thành bột trộn với nước gừng và bột mì để lên men thành Bán hạ khúc.

3. Tính vị, quy kinh, bảo quản

Cây bán hạ có tính vị cay, tính ấm và có độc. Quy kinh vào phế, tỳ, vị.

Bảo quản: Bán hạ sau khi chế biến nên để nơi khô ráo, tránh bị ẩm ướt. Nếu bán hạ có dấu hiệu bị mốc hãy rửa sạch và phơi khô sau đó cất lại như cũ.

4. Thành phần hoá học

Bán hạ Trung Quốc có chứa một số thành phần hóa học như tinh dầu, ancaloit, ancol, phytostterol, chất cay, dầu béo, tinh bột, chất nhầy.

Bán hạ Việt Nam và diệp bán hạ chưa có tài liệu nghiên cứu.

Tác dụng dược lý của cây bán hạ

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

• Thành phần độc của bán hạ khó bị hòa tan trong nước và được bạch phàn loại bỏ hết. Thành phần có tác dụng cầm nôn, giảm ho có thể hòa tan trong nước nóng.
• Bán hạ khi được bào chế để sắc nước uống và tán thành bột có tác dụng cầm nôn và giảm ho, nhưng khi sử dụng bán hạ sống sẽ gây nôn vì độc tính của nó.
• Bán hạ có tác dụng giải độc đối với những trường hợp bị nhiễm độc strychnine và acetylcholin.
• Nước ngâm từ diệp bán hạ có tác dụng ức chế tế bào ung thư.
• Bán hạ sống sử dụng quá liều sẽ gây ngộ độc, gây cảm giác tê cay lưỡi, ngứa, nóng bỏng, buồn nôn…thậm chí tử vong.

Theo Y học cổ truyền

• Cây bán hạ có tác dụng táo thấp, hóa đờm, giáng nghịch hết nôn.
• Điều trị các bệnh ho suyễn, khí nghịch do đàm thấp tủy ẩm, thấp trệ trung tiêu, nôn mửa bụng đầy, đinh nhọt, sưng tấy.
• Bán hạ sống dùng để đắp ngoài.

Các bài thuốc chữa bệnh từ cây bán hạ

1. Bán hạ chữa chóng mặt do phong đàm, nấc cụt, hoa mắt, sắc mặt xanh vàng, mạch huyền

Tán nhuyễn các nguyên liệu gồm bán hạ sống 40g, thiên nam tinh sống 40g, hàn thủy thạch (nướng) 40g sau đó trộn với nước để tạo thành hỗn hợp bột. Nấu sôi hỗn hợp này đến khi nổi lên trên thì đem ra giã nát vò thành từng viên nhỏ như hạt ngô. Mỗi lần uống 50 viên này với nước gừng.

2. Điều trị suyễn do phong đàm, buồn nôn, chóng mặt từ cây bán hạ

Đem 40g bán hạ, 12g hùng hoàng giã nhuyễn trộn với nước gừng rồi vò thành từng viên nhỏ, mỗi lần uống 30 viên với nước gừng.

3. Chữa trị đờm nhiều, ngực đầy từ củ chóc

Tán nhuyễn 40g bán hạ và 40g thần sa, sau đó trộn với nước gừng rồi vò thành từng viên nhỏ. Mỗi lần uống 1 muỗng canh thuốc với nước gừng.

4. Lá ha chìa trị bọ cạp, ong đốt

Đem bán hạ tán thành bột mịn, hòa tan với bước và bôi lên vết cắn.

5. Bán hạ chữa đau nhức đầu

Lấy 280g bán hạ trộn với nước đem bọc 4g đinh hương, lấy một miếng giấy bạc bao bên ngoài và đem nướng lên cho chín, sau đó lấy bán hạ và đinh hương trộn với nước gừng rồi vò viên như hạt mè. Mỗi lần uống  20 – 30 viên với nước trần bì.

Lưu ý khi sử dụng bán hạ chữa bệnh

• Phụ nữ có thai, người bị chứng táo nhiệt không nên dùng bán hạ.
• Bán hạ không được dùng chung với ô đầu.
• Khi dùng bán hạ phải ngâm, rửa thật kỹ để loại bỏ chất độc
• Không nên sử dụng bán hạ cho người âm hư, ho khan, khạc máu.

Trên đây là thông tin về cây bán hạ – một loại thuốc nam quý. Tác dụng của cây được nhiều người công nhận nhưng chưa có cơ sở khoa học. Cho nên, muốn dùng bán hạ chữa bệnh cần được sự đồng ý của bác sĩ.

Xem thêm: Cây đái hái (dây mỡ lợn, du qua) và 6 bài thuốc chữa loét mũi, vắt cắn, sưng vú, lỵ, rôm sảy hiệu quả