Cây đài hái (dây mỡ lợn, du qua) và 6 bài thuốc chữa loét mũi, vắt cắn, sưng vú, lỵ, rôm sảy hiệu quả

Cây đài hái hay còn được  gọi với nhiều tên khác nhau như dây mỡ lợn, du qua, dây hái,… Đây là cây thuốc Nam được sử dụng điều trị một số bệnh như rôm sảy, kiết lỵ, sưng vú. Không chỉ thế, nó còn được dùng để chữa vắt cắn, tắc chui vào tai.

• Tên khác: Đài hái còn gọi là Du qua, Dây mỡ lợn, Dây hái, Then hái, Mướp rừng, Dây sén, Mak khing, kigarasu-uri.
• Tên khoa học: Godgsonia macrocarpa
• Họ khoa học: Thuộc họ bí Cucurbitacea

Đặc điểm nhận dạng cây đài hái

1. Mô tả cây đài hái

Đài hái là một loại dây leo, mọc khỏe, thân nhẵn, có thể dài hơn 30m, lá hình tim, phiến lá chia 3 hay 5 thùy, và rộng chừng 15-25cm, mặt trên màu nhạt hơn, dai cứng nhẵn, thùy thuôn dài đầu nhọn. Khi còn non lá có thể dài không chia thùy hay chỉ có 2 thùy. Tua cuốn to khỏe và quăn xoắn. Hoa đực mọc thành chùm với dạng ngù. Hoa cái đơn độc, ở kẽ lá, quả hình cầu, to bằng đầu người, đường kính có thể đạt tới 20cm, trên có chừng 10-12 khía trông không rõ, cùi trắng. Hạt từ 6-12, rất to, dài tới 8cm, rộng tới 5cm, hình trứng dẹt, có lá mầm rất phát triển, một mặt phẳng một mặt khum.

2. Phân bố, bộ phận dùng, thu hái, chế biến cây du qua

Phân bố: Cây đài hái là một cây rất đẹp. Hiện nay mọc hoang leo lên trên các cây to khác trong rừng, phía trên chia thành nhiều cành mọc xen kẽ nhau và phủ trên cây tựa những lá màu xanh thảm, trông rất đặc biệt. Việc thí nghiệm trồng ở đồng bằng chưa phát triển được. Có khi trồng cho quả, có khi chậm ra quả hay không thấy ra quả. Chưa rõ nguyên nhân. Người ta nói có cây đực, cây cái. Cần theo dõi kiểm tra xác định lại.

Thường được thu hoạch tại các tỉnh Hà Tuyên, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Bắc Thái, Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh và các tỉnh miền núi nói chung.. Có mọc cả ở một số tỉnh miền nam Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, MaLaysia, Nhật Bản. Do hạt nhẹ, nổi trên mặt nước, cho nên vào mùa mưa hạt cây trôi theo dòng suối và sông ngòi ra tận ngoài bờ biển.

Bộ phận dùng: Lá, quả

Thu hái, chế biến: Mùa thu hái của vào các tháng 11-12 đến tháng 1-2 năm sau.

3. Tính vị, quy kinh, bảo quản dây mỡ lợn

Hạt sống có vị đắng, không độc.

4. Thành phần hóa học

Hạt chứa rất nhiều dầu, tỷ lệ có thể đạt tới 60-65%. Dầu hơi đặc, màu vàng nhạt, không mùi, không vị, gần giống mỡ lợn, do đó có nơi còn gọi cây này là cây mỡ lợn. Để lắng, dầu sẽ tách thành hai lớp, lớp trên chứa chừng 20% panmitin, lớp dưới gồm chủ yếu là chất olein.

Tác dụng dược lý của cây đài hái

Tại Việt Nam, qủa và hạt đài hái ít thấy được dùng làm thuốc. Đồng bào những nơi có cây chỉ lấy hạt để ép làm dầu để ăn thay mỡ lợn, hay để thắp đèn. Có khi nướng chín mà ãn.

Tại Indonesia (đảo Boóc-nê-ô), người ta dùng dầu đài hái để xoa bụng những người phụ nữ mới ở cữ, đồng thời cho phụ nữ uống nước sắc gừng. Người ta còn trộn tro lá địa liền với dầu đài hái và dầu dừa để bôi vào vú phụ nữ bị sưng.

Lá đài hái còn dùng sắc hay đốt lấy khói xông chữa bệnh loét mũi.

Thân đài hái ép lấy nước cũng dùng nhỏ mũi để chữa bệnh loét mũi.

Công dụng của cây đài hái

Dân gian thường dùng thân lá làm thuốc, dùng hạt ép dầu làm thực phẩm thay cho mỡ động vật. Dưới đây là những công dụng của cây thuốc này:

1. Đái hái điều trị loét mũi

Cách dùng: Lấy thân, lá cây đài hái ép lấy nước, sau đó đem lọc qua một lớp vải sạch, lấy nước này nhỏ vào mũi (2).

2. Phục hồi vóc dáng sau sinh

Khoảng 1 tháng sau khi sinh, người ta lấy dầu hạt đài hái thoa vào bụng chị em phụ nữ sau sinh, với mục đích giúp chị em lấy lại vóc dáng và giảm những ảnh hưởng do quá trình mang thai (3).

3. Hạt đài hái tác dụng nhuận tràng, sưng vú

Cách dùng: Hạt ép lấy dầu thay mỡ động vật xào nấu hàng ngày, nếu bị sưng vú dùng dầu đài hái kết hợp trộn với dầu dừa và than đốt từ lá địa liền bôi ngoài da.

4. Trị rôm sảy, lỵ, ngứa

Dầu hạt và nhân hạt được sử dụng; có thể dùng dầu Ðài hái để rán thay mỡ lợn; nhân hạt có thể thay lạc để nấu xôi hoặc rang giòn rồi giã với muối để ăn với cơm như muối lạc, muối vừng. Dầu hạt Ðài hái có thể dùng uống chữa lỵ, mỗi lần dùng một thìa 4g uống 3, 4 lần thì nhuận tràng thông đại tiện rất tốt.

6. Chữa vắt cắn, tắc chui vào tai

Hạt được dùng phơi khô, tán bột rắc chữa con vắt, con tắc chui vào tai.

Lưu ý khi dùng đài hái chữa bệnh

Các bài thuốc chữa bệnh từ cây dây mỡ lợn chỉ là bài thuốc dân gian, chưa có cơ sở khoa học. Cho nên, người bệnh không nên lạm dụng vào chúng. Thay vào đó, khi có dấu hiệu bệnh cần thăm khám bác sĩ để có cách điều trị phù hợp.

Trên đây là những thông tin về cây đài hái (dây mỡ lợn). Đây là cây thuốc nam dược dùng chữa nhiều bệnh khác nhau. Đồng thời nó cũng là vị thuốc không thể thiếu trong nghiên cứu Đông y.

Xem thêm: Cây hồng hoa (cây rum) và 22 bài thuốc chữa bệnh từ cây hồng hoa: điều trị viêm tai, điều hòa kinh nguyệt, chấn thương