Cây hương phụ và những bài thuốc chữa bệnh hiệu quả tại nhà

Dược sĩ Thảo 5:27 PM , 19/06/2020

Cây hương phụ (hay còn được gọi là củ gấu, cỏ gấu) là cây mọc hoang ở nước ta. Đây là cây thân củ, sống lâu năm và thường được dùng làm thuốc chữa bệnh. Một số loại bệnh có thể chữa bằng cây này như dạ dày, đại tràng, viêm tử cung, rối loạn kinh nguyệt, huyết áp,…

Tên gọi khác: Cỏ gấu, củ gấu, hải hương phụ.
Tên khoa học: Cyperus rotundus L.
Tên tiếng Anh: Cyperus rotundus L.
Họ: Cói (Cyperaceae)

Đặc điểm nhận dạng cây hương phụ

1. Mô tả cây hương phụ

Hương phụ là cây thân cỏ sống lâu năm. Cây có chiều cao khoảng 20 – 60cm. Thân rễ phát triển thành củ với nhiều loại kích thước khác nhau (phụ thuộc vào từng loại đất).

Lá cỏ gấu nhỏ, dài, hẹp chủ yếu ở gốc. Lá có đường gân to, rõ ở giữa. Lá bóng ở hai mặt, màu xanh thẫm.

Hoa hương phụ có màu đỏ hoặc nâu xám, mọc thành cụm ở trên ngọn. Mỗi cây có khoảng 3 – 8 cụm hoa. Đây là cây có hoa lưỡng tính với nhị dài 2mm, nhụy có đầu núm. Hoa thường nở vào tháng 6 hàng năm.

Quả của cây hương phụ có màu xám, 3 cạnh. Quả thường nở vào tháng 7 hàng năm.

2. Phân bố, bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Cây hương phụ có ở nhiều quốc gia trên thế giới như Nhật Bản, Trung Quốc, Indonesia, Triêu Tiên, Việt Nam. Ở nước ta, cây mọc hoang ở khắp đồng bằng, trung du, miền núi. Hiện nay cây còn được trồng dọc bờ biển cho củ to hơn và còn được gọi là hải hương phụ.

Bộ phận dùng: Rễ củ.
Thu hái: Hương phụ có thể thu hái vào bất cứ thời điểm nào trong năm, khi bộ phận rễ phát triển thành củ già.
Chế biến: Cây được thu hoàn toàn cây, đem về phơi khô sau đó đem đốt cho phần lá, thân, rễ cháy hết. Lấy phần củ đem rửa sạch và phơi khô hoặc sấy khô. Củ hương phụ có thể dùng tươi hoặc đem chế biến nước sắc, ngâm rượu.

3. Tính vị, quy kinh, bảo quản

Hương phụ có vị đắng, hơi ngọt, cay, tính bình đi vào hai kinh là kinh Can và kinh Cam tiêu.

Sau khi chế biến, hương phụ sẽ được bảo quản trong túi bóng kén, để nơi khô ráo, thoáng mát.

4. Thành phần hoá học

Hiện nay, vẫn chưa rõ về hoạt chất của hương phụ. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy trong cây này có tinh dầu màu vàng và có mùi thơm nhẹ với hàm lượng 0.3 – 2.8%.

Thành phần tinh dầu gồm: cyperen (32%); cyperen C^H^; rượu cyperola (49%). Ngoài ra, trong tinh dầu củ gấu còn có thành phần khác như: cyperon.

Các nhà khoa học cũng tìm ra một lượng tinh bột nhất định trong củ hương phụ.

Lâm Khải Thọ (1977, 580) cho biết, hương phụ có nguồn gốc khác nhau sẽ có thành phần tinh dầu với hàm lượng khác nhau. Chẳng hạn tinh dầu củ gấu Nhật Bản có cyperol, cyperenol (49%); tinh dầu hương phụ Trung Quốc có cyperen, izocyperotundone.

*Cây hương phụ là vị thuốc quý trong Đông y*

Tác dụng dược lý

1. Theo y học hiện đại

Tinh dầu hương phụ có thể ức chế hoạt động của tụ cầu khuẩn vàng, trực khuẩn lỵ cũng như một số vi khuẩn khác.

Cồn chiết xuất từ hương phụ có thể giảm đau, kháng viêm, an thần.

Hương phụ còn có thể gây ức chế cơ trơn hồi tràng, hạ huyết áp, hỗ trợ sức mạnh tim mạch.

2. Theo y học cổ truyền

Theo Sách Danh y biệt lục, hương phụ có thể làm sung bì mao, trưởng tu mi, cứ phụ lợi nhân, chủ hưng trung nhiệt.

Trong Sách Bản thảo cương mục viết, hương phụ giúp lợi tam tiêu, giải lục uất, tiêu ẩm thực tích tụ, đàm ẩm bí mãn, chữa phù thũng.

Sách Bản thảo cầu chân viết, hương phụ giúp giải uất.

Sách Thang dịch bản thảo viết, hương phụ giúp huyết trung chi khí dược dã.

Ngoài ra, theo Đông y, hương phụ còn giúp điều kinh, chỉ thống, sơ can, lý khí.

Bài thuốc chữa các bệnh về phụ nữ, kinh nguyệt, phụ khoa

1. Rối loạn kinh nguyệt, đau bụng kinh, băng huyết, rong kinh

Nguyên liệu: Hương phụ (9gr); ích mẫu, hồng đường (mỗi loại 20gr).

Thực hiện: Cho các nguyên liệu vào sắc với nước, mỗi ngày một thang, dùng liên tục trong 3 – 5 ngày.

2. Chữa thống kinh

Dùng hương phụ chia thành 4 phần. Mỗi phần ngâm với một loại nước khác nhau gồm giấm, muối, rượu, nước tiểu trẻ em. Sau đó, phơi khô vào nghiền thành bột mịn. Mỗi ngày lấy 1 thìa bột củ ấu hòa với nước uống.

3. Trị nôn khan ở phụ nữ có thai

Nguyên liệu: Hương phụ (80gr); cam thảo, hoắc hương (mỗi loại 8gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào tán thành bột mịn. Mỗi lần lấy 8gr bột hòa với nước sôi và một ít muối và uống.

4. Động thai

Nguyên liệu: Củ gấu (50gr); đậu đen (100gr); sa nhân (30gr; tía tô (1 nắm lá tươi).

Thực hiện: Hương phụ, đậu đen, sa nhân nghiền thành bột mịn. Sau đó, mỗi ngày 3 lần uống bột với nước sắc là tía tô, mỗi lần uống 10 bột.

5. Các bệnh phụ nữ trước và sau khi sinh nở

Nguyên liệu: Hương phụ (20gr); ích mẫu, nhân trần (mỗi loại 15gr); ngải diệp (10gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc với 500ml nước. Đến khi nước cạn chỉ còn 150ml thì tắt bếp. Chia nước thuốc thành 2 phần uống vào buổi sáng và tối.

6. Viêm phụ khoa

Nguyên liệu: Hương phụ (20gr); ích mẫu (15gr); bạch đồng nữ (8gr); ngải cứu (6gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào đun với 300ml nước. Sau đó, lọc lấy nước và thêm đường vào cho dễ uống. Thực hiện liên tục trong 10 ngày.

7. Chữa ứ sữa, viêm tuyến vú và các loại nhọt sưng đau khác

Để chữa viêm tuyến vú, loại bỏ tình trạng ứ sữa, người bệnh cần lấy 30gr củ gấu tươi giã nát sau đó cho thêm 1 ít rượu vào đun. Lấy nước uống còn bã thì đắp vào chỗ đau.

8. Đại tiện ra máu, nôn ra máu

Nguyên liệu: Hương phụ, ngưu tất (mỗi loại 12gr); nhọ nồi, rau má (mỗi loại 30gr); cỏ roi ngựa (25gr); sinh địa, ích mẫu (mỗi loại 16gr)

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước, uống mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa các bệnh về đường tiêu hóa

1. Trị rối loạn tiêu hóa, ăn không ngon

Nguyên liệu: Cỏ gấu, chỉ thực (mỗi loại 6gr); hậu phác, trần bì, bạch truật, phục linh, bán hạ, sinh khương (mỗi loại 10gr); đậu khấu nhân, hoắc hương (mỗi loại 5gr); cam thảo, sa nhân (mỗi loại 3gr); táo đỏ (5 quả).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước, mỗi ngày 1 thang.

2. Đau dạ dày

Nguyên liệu: Hương phụ (30gr); riềng củ (15gr).

Thực hiện: Cho hai nguyên liệu vào nghiền thành bột mịn, mỗi ngày 2 lần uống, mỗi ngày 3gr bột.

3. Viêm đại tràng co thắt

Nếu bị viêm đại tràng co thắt, người bệnh hãy lấy 6 – 12gr cỏ gấu sắc nước uống mỗi ngày. Ngoài ra, người bệnh cũng có thể tán chúng thành bột mịn rồi hòa với nước uống.

4. Trị đầy bụng trướng hơi

Nguyên liệu: Hương phụ (8gr); hải tảo (4gr); rượu trắng (1 ít).

Thực hiện: Cho hai nguyên liệu vào nấu, cho thêm 1 ít rượu vào hầm mục rồi ăn cả cái và nước.

5. Trị sa trực tràng

Nguyên liệu: Cỏ gấu, kinh giới tuệ (liều lượng bằng nhau).

Thực hiện: Hai nguyên liệu đem tán tán bột mịn, sau đó mỗi ngày lấy 8gr bột hòa với nước uống.

Ngoài ra, người bệnh cần thực hiện kết hợp với bài thuốc ngâm rửa bên ngoài với hương phụ và kinh giới.

6. Trị vị hàn khí thống

Nguyên liệu: Hương phụ, lương khương (mỗi loại 10gr).

Thực hiện: Cho hai nguyên liệu vào đun với nước và uống trong ngày.

Bài thuốc chữa một số các bệnh khác

1. Đau sườn ngực

Nguyên liệu: Hương phụ (8gr); ô dược (10gr); cam thảo (4gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống.

2. Đau dây thần kinh ngoại biên

Khi bị đau dây thần kinh ngoại biên, người bệnh hãy lấy khoảng 10 – 12gr củ gấu sắc với nước uống. Thực hiện uống hàng ngày trong một thời gian dài triệu chứng đau sẽ hết.

3. Cảm mạo do lạnh

Theo y học cổ truyền, hương phụ không qua chế biến có thể dùng để giải cảm khi gặp trời lạnh.

4. Trị mộng tinh lâu ngày không khỏi

Nguyên liệu: Hương phụ tươi (500gr); phụ linh tươi (180gr).

Thực hiện: Củ gấu và phục linh ngâm với nước vo gạo 1 đêm rồi vớt ra, rửa sạch. Sau đó, đem ngâm với rượu, đồng tiện, sữa bò, nước muối, nước đậu đen thêm 1 đêm nữa. Sau đó, vớt ra, đem sấy khô vào nghiền thành bột mịn. Trộn với mật ong rồi hoàn thành viên nhỏ. Mỗi ngày uống khoảng 10gr.

5. Huyết áp cao

Nguyên liệu: Hương phụ, bạch đồng nữ, ngải cứu, ích mẫu (mỗi loại 3gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống. Thực hiện liên tục trong 10 ngày.

Lưu ý khi sử dụng cây hương phụ trong việc chữa trị bệnh

Dùng hương phụ chữa bệnh được nhiều người cho biết đạt hiệu quả cao. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là những bài thuốc dân gian, chưa có cơ sở khoa học. Cho nên khi dùng cây này làm thuốc chữa bệnh bạn cần lưu ý: