Cây Hoàng Liên với 30 bài thuốc điều trị bệnh tiêu hóa (Đại tràng, dạ dày, lỵ…), các bệnh da liễu, bệnh sởi, sốt và những lưu ý khu sử dụng

Hoàng liên là thảo dược được sử dụng làm vị thuốc trong các bài thuốc chữa bệnh như: nôn mửa, tiêu chảy, dạ dày,… Tuy nhiên, cây thuốc này có dược tính mạnh nên người bệnh cần hết sức lưu ý khi sử dụng để không ảnh hưởng tới sức khỏe.

• Tên gọi khác: Chi liên (Dược Tính Luận); Vương liên (Bản Kinh); Thủy liên, Vận liên, Đống liên, Tỉnh Hoàng liên, Thượng thảo, Trích đởm chi (Hoà Hán Dược Khảo); Xuyên Hoàng liên, Tiểu xuyên tiêu, Xuyên liên, Xuyên nhã liên, Thượng xuyên liên, Cổ dũng liên, Nhã liên, Chân xuyên liên (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
• Tên khoa học: Coptis chinensis Franch
• Tên tiếng anh: Coptis chinensis Franch
• Họ: Hoàng liên (Ranunculaceae)

Đặc điểm nhận dạng cây Hoàng Liên

1. Mô tả cây Hoàng Liên

Hoàng liên là cây thân thảo lâu năm cao khoảng 40cm. Thân cây phình ở phần rễ thành củ; hoặc phân nhánh theo từng đốt ngắn.

Lá Hoàng liên mọc thẳng từ rễ, có phiến 5 góc với 3 lá chét, lá ở giữa có cuống dài hơn, chia thùy, dạng lông chim không đều; các lá chét có hình tam giác, thùy lệch sâu, có khi rời hẳn ra. Lá có cuống dài khoảng 8 – 18cm.

Hoa Hoàng liên có màu vàng lục, mọc thành cụm thưa. Hoa có 5 đài, 5 cánh, các cánh nhỏ, khoảng 20 nhị. Lá noãn có 8 – 12 cái. Hoa rời cho những quả dài 6 – 8mm ở cuống lá. Mùa hoa nở vào tháng 2 – 4 hàng năm và mùa quả vào tháng 3 – 6.

2. Phân bố, bộ phận dùng, thu hái và chế biến

Hoàng Liên có nguồn gốc ở Châu Á và Bắc Mỹ, điển hình ở một số quốc gia như Trung Quốc, Ấn Độ, Lào, Việt Nam,… Ở nước ta, cây này mọc ở những vùng núi cao ở các tỉnh như: Cao Bằng, Lào Cai, Lạng Sơn,…

• Bộ phận dùng: Thân và rễ
• Thu hái: Hoàng liên thường được thu hái vào tháng 10 – 12 hàng năm.
• Chế biến: Thân và rễ mang về sẽ cạo sạch lông, xát bỏ vỏ, thái miếng nhỏ, ngâm trong nước tương 2 giờ rồi rửa sạch, rồi đem phơi hoặc sấy khô hoặc tẩm rượu.

3. Tính vị, quy kinh, bảo quản

Hoàng liên có vị chua, hơi đắng tình hàn đi vào kinh Tâm, Can, Đởm, Vị, Đại trường.

• Bảo quản: Hoàng liên sau khi chế biến được bảo quản trong túi bóng kín, để nơi khô ráo, thoáng mát.

3. Thành phần hoá học

Trong Hoàng liên có các thành phần hóa học như: berberin, palmatin, coptisin, jatrorrhizin, magnoflorin.

Ngoài ra, có tài liệu cho biết, trong loài cây này còn có worenin, columbamin, alcaloid (nhân phenol) và alcaloid  (không nhân phenol)

Tác dụng dược lý

1. Theo y học cổ truyền

Y học cổ truyền cho biết, hoàng liên có tác dụng thanh nhiệt, thanh tâm, trừ phiền, sáng mắt, tả hóa, giải độc. Do đó, cây này có thể dùng chủ trị các chứng bệnh như viêm loét dạ dày tá tràng, ung nhọt, lở loét, miệng lưỡi, chảy máu cam, bệnh trĩ,…

2. Theo nghiên cứu khoa học hiện đại

Hoạt chất của nó là Berberine trong hoàng liên có tác dụng kháng khuẩn (kết quả thí nghiệm), ức chế mạnh với Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus, Neisseria meningitidis.

Thí nghiệm trên gà: Hoàng liên có tác dụng với nhiều loại virus cúm khác nhau, điển hình là virus Newcastle.

Kết quả thí nghiệm cho biết, hoàng liên có tác dụng chống nấm, ức chế nhiều loại nấm khác nhau như Leptospira.

Thí nghiệm trên chó, mèo, thỏ: Gây mê, giảm huyết áp.

Berberine trong hoàng liên có thể kháng Adrenaline, dung hòa rối loạn Adrenaline.

Berberine làm tăng việc tạo mật, giảm độ dính mật.

Berberine giúp kích thích vỏ não (dùng liều nhỏ), ức chế hoạt động của não (dùng liều lớn).

Thí nghiệm trên chuột nhắt: Kháng viêm, làm cho Granulomas co lại.

Bài thuốc chữa bệnh về tiêu hoá, tiết niệu bằng cây hoàng liên

1. Trị viêm loét dạ dày tá tràng

Bài thuốc 1:

• Nguyên liệu: Hoàng liên (8gr); mai mực, mạch nha (mỗi loại 20gr); hoàng cầm (16gr); đại táo, sơn chi (mỗi loại 12gr); cam thảo (6gr).
• Thực hiện: Cho các nguyên liệu vào sắc nước uống, chia nước thuốc làm 2 – 3 phần uống trong ngày.

Bài thuốc 2:

• Nguyên liệu: Hoàng liên, chi tử, trạch tả, mẫu đơn bì, bối mẫu (mỗi loại 8gr); bạch thược (12gr); ngô thù, trần bì (mỗi loại 6gr).
• Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống. Mỗi ngày 1 thang.

Tìm hiểu thêm: Bài thuốc chữa bệnh dạ dày HP bằng chè dây

2. Điều trị bệnh đại tràng

Nguyên liệu: Hoàng liên, chi tử, bối mẫu, mẫu đơn bì, trạch tả (mỗi loại 8gr); bạch thược (12gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào đun với 1 lít nước. Chia nước thuốc thành 3 phần uống trong ngày.

3. Chữa tiêu chảy cấp tính

Bài thuốc 1:

• Nguyên liệu: Hoàng liên (10gr); sắn dây, kim ngân hoa, rau má, cam thảo dây, hậu phác (mỗi loại 12gr).
• Thực hiện: Cho các vị thuốc vào ấm sắc nước, chia nước thuốc thành 2 – 3 phần uống trong ngày.

Bài thuốc 2:

• Nguyên liệu: Hoàng liên (8gr); nhân trần (20gr); kim ngân hoa (16gr); hoàng cầm, cát căn, mộc thông (mỗi loại 12gr).
• Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang.

4. Trị nôn mửa do vị nhiệt, nôn mửa lúc có thai

Theo Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách, lấy hoàng liên và tô diệp mỗi loại 7 phân cho vào sắc nước uống. Mỗi ngày 1 thang sẽ trị được chứng nôn mửa do vị nhiệt, lúc có thai.

5. Chữa bệnh trĩ

Bài thuốc: Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển, khi bị trĩ, người bệnh chỉ cần lấy hoàng liên và xích tiểu đậu nghiền nhỏ thành bột rồi mỗi ngày lấy bột này bôi vào hậu môn. Chú ý vệ sinh hậu môn trước khi bôi thuốc.

Tìm hiểu thêm: Bài thuốc chữa bệnh trĩ đi ngoài ra máy bằng dây bình bát

6. Chữa giun chui vào ống mật

Nguyên liệu: Hoàng liên, hoàng bá, đảng sâm, đương quy (mỗi loại 12gr); quế chi, can khương, xuyên tiêu (mỗi loại 8gr); tế tân (2gr); ô mai (5 quả).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào ấm sắc với 1 lít nước. Chia nước thuốc thành 3 phần uống trong ngày.

7. Hỗ trợ kích thích hệ tiêu hoá, ăn ngon và làm ổn định đường tiêu hoá

Nguyên liệu: Bột hoàng liên (0.5gr); bột đại hoàng (1gr); bột quế chi (0.75gr).

Thực hiện: Các bột này trộn với nhau và trộn với mật ong (hoặc giấm gạo), vo thành viên nhỏ bằng hạt ngô. Chia làm 3 phần uống trong ngày.

8. Trị chứng tiêu khát đột ngột, tiểu nhiều

Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển dùng hoàng liên với mạch môn đông và ngũ vị tử sắc với nước uống có thể trị chứng tiêu khát đột ngột, tiểu nhiều. Mỗi ngày uống 1 thang sẽ cho kết quả rất tốt.

9. Chữa viêm gan virus cấp tính

Nguyên liệu: Hoàng liên (12gr); nhân trần (40gr); sinh địa (24gr); sừng trâu, chi tử, mẫu đơn bị (mỗi loại 16gr); đan sâm, huyền sâm, thạch hộc, thăng ma (mỗi loại 12gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc cùng 1 lít nước, chia nước thuốc thành 3 phần uống trong ngày.

10. Chữa viêm bàng quang cấp tính

Nguyên liệu: Hoàng liên, xích thược, hoàng bá, trạch tả (mỗi loại 12gr); mã đề (16gr); trư linh, hoạt thạch, mộc thông, bá hạ chế (mỗi loại 8gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống. Mỗi ngày uống 1 thang.

Bài thuốc chữa bệnh lỵ trực khuẩn truyền nhiễm lây qua đường tiêu hoá

1. Chữa bệnh lỵ cấp tính

Bài thuốc 1:

• Nguyên liệu: Hoàng liên, hoàng cầm (mỗi loại 12gr); kim ngân hoa (20gr); đương quy, bạch thược (mỗi loại 8gr); mộc hương, cam thảo, binh lang (mỗi loại 6gr); đại hoàng (4gr).
• Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc 2:

• Nguyên liệu: Hoàng liên (6gr); Bạch đầu ông (40gr); kim ngân hoa, địa du (mỗi loại 20gr); hoàng bá, trần bì, xích thược, mẫu đơn bì (mỗi loại 12gr); mộc hương, chỉ xác (mỗi loại 8gr).
• Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang.

2, Chữa lỵ mạn tính:

Nguyên liệu: Hoàng liên, hoàng bá, đương quy (mỗi loại 12gr); đảng sâm (16gr); ô mai mơ (8gr); tế tân, xuyên tiêu, can khương, quế chi (mỗi loại 6gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang.

3. Điều trị lỵ và đi ngoài phân lỏng

Nguyên liệu: Hoàng liên (12gr); mật ong

Thực hiện: Đem hoàng liên tán thành bột, trộn với mật ong rồi vo thành viên, mỗi viên 2gr. Mỗi ngày uống 2 lần.

4. Trị ruột viêm, lỵ trực khuẩn

Theo sách Hương Liên Hoàn – Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách:

Nguyên liệu: Hoàng liên (80gr); hoàng liên (20gr).

Thực hiện: Hai nguyên liệu tán thành bột mịn, viên thành từng viên. Mỗi ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần 2 – 8gr.

5. Điều trị sốt cao do nhiễm lỵ cấp tính, đi cầu ra máu mủ

Theo Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách:

Nguyên liệu: Hoàng liên (4gr); hoàng bá, tần bì, bạch đầu ông, cát căn (mỗi loại 12gr).

Thực hiện: Cho các nguyên liệu vào sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang.

Tìm hiểu thêm: Bài thuốc chữa lỵ bằng cây lạc tiên

Bài thuốc chữa bệnh ngoài da, viêm da, lở loét

1. Chữa viêm loét lợi, lở miệng

Bài thuốc 1:

• Nguyên liệu: Hoàng liên, sinh địa, ngưu bàng tử, huyền sâm, bạc hà, thăng ma (12gr); thạch cao (20gr); búp (6gr).
• Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc 2:

• Nguyên liệu: Hoàng liên, tri mẫu (8gr); thạch cao sống (40gr); huyền sâm, sinh địa (16gr); hoàng cầm, bạc hà, ngưu bàng tử, ngọc trúc, thăng ma (mỗi vị 12gr).
• Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang.

2.  Chữa mụn nhọt ở họng, miệng

Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển, cho hoàng liên và ngũ vị tử, cam thảo cho vào sắc nước uống sẽ điều trị chứng mụn nhọt ở họng, miệng.

3. Chữa bỏng

Nguyên liệu: Hoàng liên, kim ngân hoa, sinh địa, thạch hộc, mạch môn, vỏ núc nác (mỗi loại 12gr); bồ công anh (20gr); chi tử (8gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc cùng 1 lít nước. Chia nước thuốc thành 3 phần uống trong ngày.

* Note: Chườm đá ngay sau khi bị bỏng.

4. Chữa chàm, mề đay hay các bệnh ngoài da

Nguyên liệu: Hoàng liên, ngưu bàng tử, khổ sâm, mộc thông, hoàng bá (mỗi loại 12gr); mã đề, sinh địa (mỗi loại 16gr); bạch tiễn bì, thương truật, phục linh (mỗi loại 8gr); bạc hà (4gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang.

Tìm hiểu thêm: Bài thuốc chữa bệnh mẩn ngứa nổi mề đay bằng cây lược vàng

Bài thuốc chữa các bệnh sốt, sởi

1. Trị sau khi lên sởi gây ra tiêu chảy

Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển, cho các vị thuốc can cát, thăng ma, cam thảo, thược dược cho vào sắc nước uống. Mỗi ngày 1 thang.

2. Trị sởi đã mọc ra mà bứt rứt

Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển, cho hoàng liên cùng xích sanh mộc sắc nước uống. Mỗi ngày 1 thang.

3. Hỗ trợ điều trị sốt cao, sốt phát ban

Nguyên liệu: Hoàng liên, hỏa sâm, dành dành (mỗi loại 8gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc nước uống, mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa một số các bệnh khác

1. Chữa và hỗ trợ ốm nghén khi mang thai

Nguyên liệu: Hoàng liên, tô diệp (mỗi loại 4gr); trần bì, bán hạ (mỗi loại 6gr); trúc nhự (8gr).

Thực hiện: Cho các vị thuốc vào sắc với 1 lít nước, chia nước thuốc thành 3 phần uống trong ngày.

Tìm hiểu thêm: Bài thuốc điều trị các bệnh khi mang thai, an thai bằng cây đỗ trọng

2. Điều trị bị tưa lưỡi ở trẻ em, viêm họng, lở loét

Nguyên liệu: Hoàng liên, mật ong

Thực hiện: Bột hoàng liên trộn chung với mật ong, bôi vào chỗ lưỡi bị tưa. Nếu bị viêm họng thì lấy ngậm trọng miệng, nuốt từ từ.

3. Trị nôn mửa ra nước chua, đau sườn trái

Theo Tả Kim Hoàn – Đan Khê Tâm Pháp:

Nguyên liệu: Hoàng liên (6gr); ngô thù (1 phần).

Thực hiện: Tán hoàng liên thành bột, trộn với ngô thù, viên thành viên hoàn. Mỗi ngày uống 4gr, chia làm 2 lần.

4. Trị tâm phiền, ảo não, phản vị, hoảng sợ, hồi hộp, nhiệt ở phần trên, không ngủ được

Theo Giao Thái Hoàn – Tứ Khoa Giản Hiệu:

Nguyên liệu: Hoàng liên, xuyên khung (mỗi loại 20gr); nhục quế tâm (2gr).

Thực hiện: Các vị thuốc tán thành bột mịn, hoàn thành viên, uống với nước muối nhạt lúc đói.

5. Trị mồ hôi trộm, sắc mặt vẫn còn có thần khí

Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển lấy hoàng liên, hoàng cầm, long não, táo nhân sắc nước uống. Mỗi ngày 1 thang.

6. Trị các loại cam nhiệt của trẻ con

Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển, lấy hoàng liên sắc nước cùng với ngũ cốc trùng, bạch vô di, lô hội, thanh đại, bạch phù dung, bạch cẩn hoa để trị cam nhiệt cho trẻ em.

7. Trị bệnh do rượu, nghiện rượu

Theo Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển, cho hoàng liên cùng ngũ vị tử, can cát, mạch môn đông vào sắc nước uống sẽ trị được chứng bệnh do rượu.

8. Hỗ trợ và điều trị đau mắt đỏ, chảy nước mắt, viêm màng mắt, mắt mờ, quáng gà

Theo Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách, cho 4gr hoàng liên ngâm vào sữa người rồi chấm vào mắt. Mỗi ngày thực hiện 2 – 3 lần sẽ điều trị được các chứng bệnh về mắt.

Lưu ý khi sử dụng Hoàng liên trong việc điều trị bệnh

• Hoàng liên có tính mạnh nên không dùng cho những người thiếu máu, mất ngủ, đậu, khí hư ra nhiều, âm hư, chân âm bất túc, tiêu chảy, hư tiết tả,…
• Thận trọng khi dùng cho phụ nữ mang thai.
• Khi dùng hoàng liên nên tránh ăn thịt lợn.
• Không dùng hoàng liên kết hợp cúc hoa, bạch cương tàm, huyền sâm, Ngưu tất, Nguyên hoa, Bạch tiễn bì.

Bạn đã bao giờ sử dụng cây hoàng liên trong bài thuốc chữa bệnh bao giờ chưa? Bạn đã sử dụng bài thuốc nào từ cây hoàng liên? Hãy chia sẻ bài thuốc đó với chúng tôi trong khung bình luận bên dưới, cùng Thông_Tin-Thuốc chia sẻ thông tin hữu ích đến với mọi người. Cảm ơn bạn rất nhiều!